De Federal Reserve hield voet bij stuk en liet haar basisrente ongewijzigd tijdens de vergadering in mei, waarmee ze de druk van de Amerikaanse president Donald Trump om de rente te verlagen weerstond. Maar de druk op de onafhankelijkheid van de Amerikaanse centrale bank is niet onopgemerkt gebleven en heeft velen aan het denken gezet over de vraag of een soortgelijk scenario zich in Europa zou kunnen afspelen.
Sinds zijn terugkeer in het Witte Huis in januari heeft Trump herhaaldelijk de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, Jerome Powell, aangevallen omdat hij de rentetarieven niet sneller heeft verlaagd, terwijl de Amerikaanse groei vertraagt en de wereldwijde handelsspanningen toenemen. Hoewel Trump heeft uitgesloten dat hij Powell zal ontslaan, heeft alleen al de speculatie over een dergelijke politieke interventie bij de Fed de financiële markten opgeschrikt en opnieuw vragen doen rijzen over de ware onafhankelijkheid van centrale banken. Zou een dergelijk scenario zich ook in Europa kunnen voordoen?
Hoe de ECB wordt beschermd tegen politieke inmenging
Aan deze kant van de Atlantische Oceaan houden centrale bankiers het nauwlettend in de gaten. François Villeroy de Galhau, gouverneur van de Banque de France, prees de moed van Powell in een interview met de Franse website Boursorama: “Een centrale bankier moet onafhankelijk de waarheid vertellen en dat is wat hij deed ... Ik prijs zijn professionaliteit en moed,” zei hij.
Maar in tegenstelling tot de Fed is het voor een politicus bijna onmogelijk om invloed uit te oefenen op de ECB.
“De belangrijkste reden dat ECB-president Christine Lagarde niet op dezelfde manier bedreigd kon worden als Powell, heeft te maken met het verkiezingsproces”, zegt Michael Field, hoofdstrateeg Europese markten bij Morningstar. “In de VS benoemt alleen de president, met instemming van de Senaat, de leden van de Fed. In Europa worden ECB-leden gekozen door de Europese Raad, die voornamelijk bestaat uit staatshoofden, dus de macht is breder verdeeld.” En er zijn veel staatshoofden. Op dit moment bestaat de eurozone uit 20 landen.
“De Fed heeft natuurlijk andere waarborgen, waaronder de lange termijn van 14 jaar van haar leden,” vervolgt Field. Maar de voorzitterspositie in de VS is slechts vier jaar, vergeleken met de achtjarige, niet-verlengbare termijn bij de ECB.
Tot slot is de procedure om leden te ontslaan in Europa lastiger, voegt Field toe. Leden kunnen alleen worden ontslagen wegens “onbekwaamheid of ernstig wangedrag”, een hoge lat. “In de VS kunnen Fed-leden worden ontslagen om ‘redenen’, wat presidenten een bredere reikwijdte lijkt te geven. Geen enkel bestuurslid van de Fed of ECB is ooit ontslagen”, aldus Field.
Trump heeft eerder gezegd dat de “beëindiging” van Powell als voorzitter van de Fed “niet snel genoeg kan komen”, wat nieuwe angst opriep over politieke invloed op de Amerikaanse centrale bank. Dat, in combinatie met de tariefaankondigingen van Trump op 2 april, veroorzaakte een scherpe rotatie uit de wereldwijde markten.
“Het was niet alleen de aankondiging van 2 april van ‘wederzijdse’ tarieven die beleggers ertoe aanzette om aanzienlijk uit Amerikaanse dollaractiva te stappen. Het was ook de krantenkop dat de Trump-regering naar manieren zocht om voorzitter Powell te ontslaan voordat zijn termijn als Fed-voorzitter in februari 2026 afloopt,” zegt Karsten Junius, hoofdeconoom bij Bank J. Safra Sarasin, in een onderzoeksnotitie op 2 mei. “Het herinnert ons eraan dat de onafhankelijkheid van een centrale bank een belangrijke pijler van vertrouwen is die niet lichtvaardig moet worden vergokt.”
Volgens Darius McDermott, managing director bij Chelsea Financial Services, fungeerde de obligatiemarkt als de ultieme waakhond: “Gelukkig begrijpt Trump - of in ieder geval de mensen rondom Trump - dat je niet kunt rommelen met de obligatiemarkt”, zegt McDermott. “Zijn recente 90-daagse tariefpauze was in wezen een reactie op de instabiliteit van de obligatiemarkt.”
Ondanks deze institutionele en economische verschillen werken de ECB en de Fed achter de schermen nauw samen, vooral in tijden van wereldwijde stress. Ze delen informatie, coördineren liquiditeitsmaatregelen en hebben gezamenlijk dollarswaplijnen beheerd om de stabiliteit op de wereldwijde financieringsmarkten te waarborgen. Centrale banken werken vooral samen in tijden van crisis, zoals in 2020 en verder terug in de wereldwijde financiële crisis.
Hoe worden ECB-beleidsmakers benoemd?
De president van de ECB wordt benoemd door de Europese Raad, na overleg met het Europees Parlement en de Raad van Bestuur van de ECB. Het is een politiek proces, maar het is wijdverspreid en vereist overeenstemming tussen de EU-lidstaten. De huidige president, Christine Lagarde, was directeur van het Internationaal Monetair Fonds tussen 2011-2019. Haar voorganger, Mario Draghi, was kort premier van Italië nadat hij de ECB had verlaten.
De rest van de Directie van de ECB (in totaal zes leden) wordt op dezelfde manier benoemd en zij zitten samen met de 20 presidenten van de nationale centrale banken van de landen in de eurozone in de Raad van Bestuur, het belangrijkste beleidsbepalende orgaan van de ECB.
Deze verscheidenheid aan stemmen creëert zijn eigen uitdagingen: haviken, die de voorkeur geven aan een strenger monetair beleid en typisch uit Noord-Europa komen, ruziën vaak met duiven uit het zuiden. Maar diezelfde verscheidenheid in samenstelling voorkomt ook dat één regering het ECB-beleid in haar nationale belang stuurt.
De ECB staat voor andere uitdagingen
Maar de ECB staat voor structurele uitdagingen die de Fed niet heeft. De eurozone blijft een monetaire unie zonder een volledige politieke, fiscale en kapitaalmarktunie, wat monetair beleid complexer maakt, vooral in tijden van crisis. Bedenk dat een van de grondbeginselen van de Europese Unie, zoals vastgelegd in het Verdrag van Rome van 1957, “een steeds hechter verbond tussen de volkeren van Europa” is.
Enkele belangrijke uitdagingen die de ECB heeft genoemd:
Er is geen volledige bankenunie: Hoewel de ECB rechtstreeks toezicht houdt op de banken in de eurozone via het gemeenschappelijk toezichtmechanisme (SSM), is er nog steeds geen gemeenschappelijk depositoverzekeringsstelsel als belangrijk onderdeel van de bankenunie.
Er is geen gemeenschappelijke euro-obligatiemarkt: Afgezien van tijdelijke instrumenten zoals het herstelfonds van de NextGenerationEU is er geen permanent systeem van gezamenlijke begrotingscapaciteit. Landen geven hun eigen obligaties uit, waardoor de leenkosten uiteenlopen en de effectiviteit van de ECB om het systeem te stabiliseren in tijden van crisis beperkt is.
Er is geen kapitaalmarktunie: De EU heeft nog steeds geen volledig geïntegreerde kapitaalmarkt. Nationale verschillen in belastingwetgeving, regelgeving en insolventieprocedures blijven een vrije grensoverschrijdende stroom van particuliere investeringen in de weg staan.
Waarom onafhankelijkheid van centrale banken belangrijk is voor beleggers
De onafhankelijkheid van centrale banken is een pijler van marktvertrouwen en financiële stabiliteit. De oudste Bank of England ter wereld, die in 1694 werd opgericht, werd 303 jaar later in 1997 onafhankelijk; deze autonomie is de afgelopen jaren door politici aangevochten, maar heeft standgehouden. De huidige kanselier, Rachel Reeves, heeft eerder bij de Bank gewerkt en heeft de politieke macht om de gouverneur te benoemen. Ze begon haar eerste begrotingstoespraak met een toespeling op de onafhankelijkheid van de bank en de hartelijke betrekkingen tussen de regering en de centrale bank:
“Als voormalig econoom bij de Bank of England weet ik wat het betekent om onze economische instellingen te respecteren. Ik wil mijn dank betuigen aan de gouverneur van de Bank, Andrew Bailey, en aan het onafhankelijke Monetary Policy Committee,” zei ze op 30 oktober 2024.
Zoals Sarah Hansen van Morningstar uitlegt, kunnen twijfels over de geloofwaardigheid van de Fed leiden tot hogere inflatie en langetermijnrente, waardoor de leenkosten voor bedrijven stijgen en de kosten voor consumenten stijgen. Daarnaast kan een gepolitiseerde Fed het vertrouwen van wereldwijde investeerders in de Verenigde Staten als bestemming voor hun kapitaal (waarop de overheid vertrouwt om haar schulden te financieren) ondermijnen.
Zoals Michael Field van Morningstar opmerkt, is institutionele onafhankelijkheid een fundament van geloofwaardigheid. De structuur van de ECB, met verdeelde benoemingsbevoegdheden en strikte ontslagregels, biedt bescherming tegen politieke inmenging.
De auteur of auteurs hebben geen positie in effecten die in dit artikel genoemd worden. Ontdek meer over Morningstar's redactionele beleid.
