tsen.
BHP Billiton, Rio Tinto en Vale, ‘s werelds grootste mijnbouwers, produceren samen tweederde van het wereldwijde aanbod aan ijzererts uit de zee. Aangezien de meeste landen niet beschikken over een voldoende binnenlandse productie, is de exportmarkt (van hoofdzakelijk zee ertsen) bijzonder belangrijk. De oligopolieachtige structuur en het daaruit volgend prijsbeleid, maakt ijzererts een buitenbeentje tussen andere belangrijke grondstoffen. IJzererts wordt, in tegenstelling tot andere grondstoffen zoals olie en koper, niet verhandeld op de futures markt. Ondanks het bestaan van een spotmarkt, waar staalproducenten ijzererts kunnen kopen voor onmiddellijke levering, worden de grootste hoeveelheden verkocht op contractuele basis. De prijs wordt jaarlijks onderhandeld en vastgelegd in een benchmark. Theoretisch gezien wordt op deze manier, waarbij het onderhandelingsproces centraal staat, de beste prijs voor alle deelnemende partijen bereikt. Er is een echte pikorde, eerst onderhandelen de grote ijzerertsproducenten en de grote staalbedrijven. Zodra de belangrijkste kopers en verkopers hun prijs bepaald hebben, is het de beurt aan de kleinere staalbedrijven en mijnbouwers die hun eigen prijs en hun eigen overeenkomsten sluiten. De contracten hebben standaard een looptijd van twaalf maanden en lopen van april tot en met maart.
Moeilijke onderhandelingen en torenhoge prijzen
De afgelopen jaren is de wereldwijde vraag naar ijzererts, als gevolg van de sterke groei van de Chinese staalindustrie, sterk toegenomen. Die evolutie maakt de onderhandelingen over de astronomisch hoge prijzen erg moeilijk. In de afgelopen vijf jaar nam de staalproductie in China toe met bijna 23 percent per jaar, tegenover een wereldwijde groei (exclusief China) van 3,5 percent. China is met andere woorden een van de belangrijkste spelers. In 2000 werd in totaal 1 miljard ton geproduceerd terwijl dat in 2007 opliep tot bijna 1,9 miljard ton. De onderhandelingen voor het contractjaar 2008 waren hard en leidden tot een zesde achtereenvolgende recordverhoging van de prijs. Dat is opmerkelijk. De wijze waarop de contracten in 2008 tot stand kwamen, was nog opmerkelijker.
Onderhandelingen 2008 zetten nieuwe norm
2008 was een kanteljaar. Voor het eerst werd afgeweken van het standaard benchmarksysteem, wat waarschijnlijk een belangrijke invloed zal hebben op de onderhandelingen voor 2009. De Braziliaanse mijnbouwreus Vale en de Aziatische staalproducenten bereikten in februari al een akkoord over een prijsstijging van 65% ten opzichte van één jaar eerder. Normaal gezien zouden de andere ijzerertsproducenten zoals BHP Billiton en Rio Tinto het voorbeeld van Vale volgen. 2008 was anders.
De Australische ijzerertsproducenten onderhandelden een nog sterkere prijsstijging. Redenering hierachter was dat het goedkoper is om ijzererts naar Azië te verschepen vanuit Australië dan vanuit Brazilië. Voor die minderkost werd een premie verrekend, waardoor de prijs voor ijzererts uit Australië niet met 65 percent, maar met ruim tachtig percent steeg.
Sindsdien vielen de scheepvaartkosten in belangrijke mate terug. Daardoor kreeg Vale meer opdrachten van Chinese producenten. Omdat de producten goedkoper zijn als gevolg van de daling in scheepvaartkosten, is Vale in staat een hogere prijs door te rekenen aan de finale consument om opnieuw meer concurrentieel te zijn met BHP Billiton en Rio Tinto. Die laatste dreigden eerder al meer ijzererts tegen een hogere prijs op de spotmarkt te zullen verhandelen om op die manier hun concurrentiele positie te behouden. Bovendien spelen zij met het idee om in de toekomst met hybride contracten te werken, waarbij de prijs mede bepaald wordt door de prijzen op de spotmarkt.
Door de prijzen aan de spotmarkt te koppelen of door grotere hoeveelheden te verkopen op de spotmarkt, willen de mijnbouwers beter prijzen bedingen. Hoewel de spotprijs over het algemeen boven de onderhandelde benchmarkprijs ligt, hoeft dit niet steeds het geval te zijn. De recente economische vertraging heeft stevig op de spotprijs gedrukt waardoor de benchmarkprijs hoger uitkwam. Ondanks de minder aantrekkelijke prijzen, blijven de Australische mijnbouwers hun ertsen op de spotmarkt verkopen. Zo trachten zij andere marktspelers met een zwaardere kostenstructuur die niet kunnen concurreren op de spotmarkt uit de industrie te verdrijven met de bedoeling de oligopolieachtige positie die het bedrijf heeft, te verstevigen.
Vale, de Braziliaanse staalproducent, bleef fervente voorstander van de benchmarkprijsstelling, al wilde zij gecompenseerd worden voor de lagere scheepvaarttarieven. De druk van de staalproducent resulteerde in de allereerste aanpassing van de benchmarkprijs tijdens de contractperiode, wat de kwetsbaarheid van de benchmark illustreert. Eind oktober starten de onderhandelingen voor de contracten van 2009. Al is het nu al duidelijk dat het benchmarksysteem voor ijzererts enkele grondige veranderingen zal ondergaan.
Lagere prijzen in 2009
Wat heeft de komende onderhandelingsronde in petto? Het is zeer waarschijnlijk dat de prijzen zullen dalen. Wereldwijd daalden de prijzen van de verschillende staalsoorten al waardoor een aantal grote staalproducenten hun productie terugschroefden. Arcelor Mittal, de belangrijkste speler in de staalindustrie, overweegt haar productie terug te schroeven met tien tot vijftien percent als gevolg van te grote inventarissen. Ook Russische en Chinese staalproducenten hebben al aangekondigd hun productieniveau af te zullen bouwen. China’s grootste staalproducent, Baosteel, schroefde haar productie zelfs dit kwartaal al terug met tien percent.
De teruggeschroefde staalproductie gaat hand in hand met een zwakkere vraag naar ijzererts. Bij Mount Gibson, een Australische staalproducent, gaf eerder al aan dat Chinese klanten om uitstel van leveringen vroegen. Zoals hierboven aangegeven zakten de spotprijzen voor ijzererts onder de benchmarkprijzen. Morningstar verwacht dat de staalproducenten de scepter zullen zwaaien tijdens de contractonderhandelingen voor 2009, wat zal resulteren in een lagere prijs voor ijzererts.
De forse daling van de Australische dollar en de Braziliaanse Real ten opzichte van de Amerikaanse dollar, maken de onderhandelingspositie van de staalproducenten extra krachtig. Doordat de productiekosten hoofdzakelijk in de lokale valuta betaald dienen te worden, zullen de drie belangrijkste ijzerertsproducenten profiteren van deze sterke terugval. Morningstar is van mening dat dit de positie van staalproducenten verstevigt in hun onderhandelingen. Hierdoor valt een belangrijke steun onder de hoge ijzerertsprijs weg. Met deze factoren in het achterhoofd verwachten we dat de prijzen van ijzererts voor 2009, en afhankelijk van de breedte en diepte van de huidige economische groeivertraging, ook in 2010 zal leiden tot een fikse korting. De onderhandelingen beloven alvast net zo spannend te worden als de vorige!
Origineel artikel verschenen op Morningstar.com van de hand van Annie Sorich. Vertaald en bijgewerkt door Pieter Bailleul.
